Jonuz Mersini: Unė, i dėrguari i Enverit, qė ftova Nolin tė jetonte nė Shqipėri.
Flet 82-vjeēari, kėshilltari i misionit shqiptar nė OKB, qė realizoi takimin sekret me Fan Nolin nė kishėn e Nju Jorkut, nė vitin 1958.
Jonuz Mersini, sot ėshtė plot 82 vjeē, ndėrsa tregon mė pak. Me kapele republike dhe i veshur shik, ai tė kujton zyrtarin e dikurshėm model. I kursyer nė fjalė, por me kujtesė tė mirė, Mersini, rrėfen historitė interesante tė jetės sė tij.
Ish-komisari i ēetės partizane Sali Murati tė Vranishtit, mori pjesė nė shumė aksione tė rėndėsishme. Mė pas me krijimin e Brigadės sė 5-tė Sulmuese, Jonuz Mersini, njė nga kuadrot e saj, u pėrfshi nė tė gjitha luftimet qė ndėrmori kjo njėsi, brenda territorit tė Shqipėrisė dhe nė Kosovė e Jugosllavi. Bėmat e tij nuk i ndali as plumbi edhe pse ai e mori dy herė nė beteja me pushtuesit. Njė karrierė e gjatė nė strukturat e shėrbimit tė fshehtė shqiptar, fillimisht nė Tropojė e mė pas nė Nju Jork e vende tė tjera. Njeriu qė shėrbeu pėr mė shumė se 40 vjet nė struktura tė rėndėsishme tė Sigurimit tė Shtetit e tė diplomacisė, si zbulues i kamufluar, rrėfen pėr gazetėn Panorama, ngjarje qė i sjell si tė kenė ndodhur sot. 82-vjeēari nga Vranishti i Vlorės, nuk ngurron tė shprehet se si ai ish-zyrtari i qeverisė komuniste tė Tiranės, takoi nė vitin 1958, Fan Nolin. Nga i mori porositė pėr kėtė takim tė fshehtė dhe pėrse udhėheqja e lartė insistonte qė t“i transmetonte propozimin Nolit, qė tė kthehej dhe tė jetonte pėrgjithmonė nė Shqipėri. Si reagoi Fan Stilian Noli ndaj kėsaj kėrkese dhe pėrse e refuzoi atė. Ēfarė tha Noli nė atė bisedė disaorėshe nė kishėn e Nju Jorkut. Cilat ishin reagimet e FBI-sė amerikane pas takimit tė Mersinit dhe Nolit. Kush e quajti atė Peshkop i Kuq. Mė pas jeta profesionale e Mersinit vijon me tė tjera episode, ku mė i dėgjuari ėshtė ai i rrėmbimit nga Polonia i Kazhimir Mihalskit, ish-sekretar i Partisė Komuniste Polake, dhe sjellja e tij nė mėnyrė ilegale nė Shqipėri, pasi ndiqej nga qeveria polake. Dėshmia e Mersinit, vazhdon me veprimtarinė e tij diplomatike nė sallonet e mbretėrve dhe tė princėrve tė disa vendeve tė Azisė Juglindore, apo dhe me takimet me emigrantėt shqiptarė nė Argjentinė dhe SHBA. Jonuz Mersini pohon se gjatė gjithė veprimtarisė sė tij nė shėrbim tė atdheut, ka pasur synim ruajtjen e sovranitetit dhe dinjitetit tė vendit.
Si e nisėt punėn nė organet e Sigurimit tė Shtetit dhe cilat kanė qenė impresionet e para tė punės suaj si drejtues i kėtij shėrbimi nė rrethin e Tropojės?
Shkova pėr tė drejtuar seksionin e Sigurimit tė Shtetit nė Tropojė nė vitin 1948, menjėherė pas prishjes sė marrėdhėnieve me Jugosllavinė. Them se mė dėrguan pėr tė vendosur rregull, pasi ekzistonte kaos total dhe se Tropoja ishte njė rreth i izoluar nga pjesa tjetėr e vendit, pasi nuk kishte lidhje me rrugė automobilistike. Tropoja lidhej me rrugė automobilistike me Kukėsin, nėpėrmjet Kosovės.
E njoha kėtė rreth qė gjatė Luftės Nacionalēlirimtare, por njėkohėsisht kisha dėgjuar edhe pėr tė kaluarėn historike dhe patriotizmin qė njerėzit e kėsaj treve kishin treguar nė luftėrat e njėpasnjėshme kundėr pushtuesve turq e atyre serbė.
Mė kujtohet se, atėherė disa kuadro tė rrethit, mes tė cilėve isha edhe unė, na thirrėn nė Tiranė dhe na pyetėn se nga duhet tė kalonte rruga pėr tė shkuar nė Tropojė, pa kaluar nga Kosova. Nė kėtė takim u porositėm qė tė mblidhnim banorėt dhe ta bisedonim me ta kėtė problem dhe tė tjerė qė kishte ai rreth. Populli i asaj zone na mbėshteti pa rezerva nė kėtė sipėrmarrje dhe po ashtu nė tė gjithė veprimtarinė tonė atje, e sidomos nė luftėn me UDB-nė, Shėrbimin e Fshehtė Jugosllav. Gjatė gati tri vjetėve qė shėrbeva nė atė rreth, punova nė kushte shumė tė vėshtira. Jeta ime atje i ngjante asaj partizane qė kisha bėrė gjatė luftės. Megjithatė e them sinqerisht se populli i asaj zone mė ndihmonte duke ma lehtėsuar punėn. Ruaj kujtime tė mira nga aktiviteti im nė atė zonė dhe e them pa rezerva se u lidha shpirtėrisht me ta.
Fitova besim te tropojanėt, qė po tė tė jepnin besėn nuk e bėnin fjalėn dy. Mė kujtohet se nė dy-tri raste na u arratisėn nga burgu disa tė burgosur ordinerė dhe me anė tė lidhjeve familjare tė tyre, shkova nė mirėbesim nė pyjet ku qėndronin tė fshehur. I binda qė tė dorėzoheshin, duke rėnė dakord qė njė natė tė shkonin e tė qėndronin pranė familjeve tė tyre. Tė nesėrmen, ata erdhėn vetė nė Degėn e Punėve tė Brendshme. Ndėrsa nė dy raste tė tjerė, qė lidhen me dy agjentė jugosllavė, tė cilėt ishin futur ilegalisht nė vendin tonė, me ndihmėn e popullit arritėm qė t“i kapim dhe t“i vėmė nė shėrbimin tonė.
Si pėrfaqėsues i shtetit komunist shqiptar a e keni takuar Fan Nolin nė vitin 1958 apo jo?
Po, kjo ėshtė e vėrtetė. Por dihet qė Fan Noli edhe mė parė ishte takuar me diplomatė shqiptarė nė Amerikė. Kėshtu dua tė theksoj se ai qėndroi pėr rreth njė muaj me delegacionin shqiptar qė shkoi nė Shtetet Bashkuara tė Amerikės nė vitin 1946. Ai e ndihmoi kėtė delegacion si patriot dhe si shqiptar. Kjo, natyrisht kishte rėnė nė sy, pėr mirė, tė qeverisė sė Tiranės.
Ku u bė biseda me Fan Nolin?
Bisedėn me Nolin e bėra nė rrethana jo tė natyrshme, natėn nė kishė dhe jo nė misionin tonė diplomatik, apo nė ndonjė lokal. Kjo u bė me kėrkesėn e tij. Pra, pasi ai do tė kalonte pėr nė Rezidencėn e pėrhershme nė Florida, me anėn e priftit Belba nga Korēa, i cili administronte kishėn e Nju Jorkut, Noli kėrkoi qė me kėtė rast tė takonte ndonjė nga funksionarėt e misionit tė Republikės sė Shqipėrisė nė OKB. Nga Tirana mė caktuan mua tė merrja pjesė nė kėtė takim. E takova natėn vonė nė njė ditė tė vitit 1958, nė njė nga dhomat e kėsaj kishe. Ai kishte disa kėrkesa e porosi pėr Qeverinė tonė dhe fillimisht tregoi se pse po qėndronte akoma nė SHBA, nė atė moshė kur i qante shpirti pėr t“u kthyer nė atdhe. Sipas tij, arsyeja ishte e thjeshtė, pasi kisha greke dhe kisha ruse mezi prisnin qė ai tė ikte nga SHBA dhe tė kthehej nė Shqipėri, dhe tė merrnin nė dorė drejtimin e Kishės Ortodokse Shqiptare tė Amerikės. Noli mė tha gjithashtu se po tė ikte kisha shqiptare, do tė ikte edhe Kolonia Shqiptare e Amerikės, sepse kisha e mbante tė bashkuar e nė pozita patriotike atė koloni. Kėshtu bir, mė tha ai, edhe unė edhe ju duhet tė ruhemi se na ndjekin kėta tė kundėrzbulimit tė SHBA-sė. Kėtu Noli mė tregoi se si nė vitin 1946, sapo ishte larguar delegacioni shqiptar, atė e kishin thirrur nė organet e FBI-sė, Zyra Federale e Hetimeve e SHBA-sė, dhe e kishin pyetur se ēfarė kishte biseduar gjatė njė muaji me delegacionin. Pėrgjigjja e tij kishte qenė: Unė jam shqiptar dhe njeri qė merrem me problemet e fesė dhe nuk hyj nė kėsi punėsh. Pra, qė nga ajo kohė, Nolit i vunė nofkėn Peshkopi i kuq, megjithėse nuk kishin asnjė fakt qė ai tė kishte shkelur gjėkund interesat apo ligjet e Shteteve tė Bashkuara tė Amerikės. Qė nga viti 1946, kur shėrbimi amerikan i vuri nofkėn Peshkopi i kuq, Noli nuk mori mė asnjė kontakt me shqiptarė tė ardhur nga Shqipėria. Edhe takimin me mua 12 vjet mė vonė, natėn nė kishė, ai e justifikoi me faktin se, kėtu flitet pėr demokraci, por duhet ti shtrish kėmbėt sa ke jorganin se pėrndryshe ti presin.
Ēfarė tjetėr ju tha Noli nė atė takim?
Pas shumė orė bisedime, pėr problemet e kishės, Noli kėrkoi nga qeveria jonė, qė kisha Autoqefale e Shqipėrisė ti dėrgonte kishės shqiptare nė Amerikė sa mė shumė materiale e tė dhėna, sepse ai kishte ndėrmend tė shkruante historinė e kishės sonė atje nė Amerikė. Ai mė tha shprehimisht: Mbas vdekjes time ka rrezik qė kisha jonė nė Amerikė tė bjerė nė dorė tė grekėve dhe po tė ndodh kjo edhe koloni shqiptare nuk do tė kėtė. Prandaj, ai kėrkoi me insistim qė qeveria tė dėrgonte para vdekjes sė tij njė peshkop dhe dy priftėrinj patriotė. Noli kėrkoi qė kėto veprime tė bėheshin sa ai ishte ende gjallė, sepse pas vdekjes sė tij zor se mund t“i pranonin nė SHBA. Noli ishte shumė entuziast pėr ēeljen e tė parit Universitet nė Tiranė. Kjo, tha ai, do tė krijojė inteligjencėn e vendit, qė do ta rendiste Shqipėrinė krahas vendeve tė pėrparuara tė botes. Ai rekomandoi tė mblidheshin dokumente tė shumta, ndėr ta dhe folklori i pasur qė ndodhej te shqiptarėt e Greqisė dhe Turqisė. Noli ishte i mendimit se Instituti i Historisė duhet tė mblidhte studimet e shumta tė Talocit, Jiricekut dhe Shufllait.
Me udhėzim tė Ministrisė sė Punėve tė Jashtme, i kėrkova Nolit nėse mund tė merrte pėrsipėr pėrkthimin nė gjuhėn shqipe tė Komedisė Hyjnore tė Dantes dhe Ringjalljen e Tolstoit. Ai m“u pėrgjigj se kėtė tė fundit e merrte pėrsipėr, ndėrsa Komedinė Hyjnore jo, sepse ishte e vėshtirė dhe donte shumė kohė. Fan Noli mė kėrkoi edhe disa botime qė ishin bėrė nė vendin tonė nė atė kohė dhe qė i mungonin bibliotekės personale.
Mbas disa ditėsh ia gjeta kėto libra nė bibliotekėn e Misionit tonė nė Nju Jork dhe ia dėrgova.
Fan Noli mė porositi gjithashtu t“i raportoja qeverisė sonė se nė Stamboll dhe nė Beograd gjendeshin dokumente shumė tė vjetra e me vlerė tė madhe pėr Historinė e Shqipėrisė, e qė duheshin gjetur rrugėt pėr t“i marrė nga arkivat e tyre, pasi do tė ndihmonin pėr tė shkruar tė plotė historinė e vendit tonė.
Shėnimet e bisedės me Nolin i pata hedhur qė ato ditė nė letėr dhe tė gjitha ia dėrgova me njė relacion tė veēantė Ministrisė sonė tė Jashtme. Nuk dyshoj se dhe sot kėto shėnime gjenden nė arkivėn e kėsaj ministrie.
I kėrkuat Nolit tė kthehej nė Shqipėri?
E thashė edhe mė lart se Nolit ia bėra kėtė kėrkesė, se kėshtu isha porositur, por njėkohėsisht ai mu pėrgjigj negativisht pėr kėtė, jo se nuk kishte dėshirė, pasi atij i digjej zemra pėr atdheun, por duhet tė ishte nė Amerikė qė kisha shqiptare atje tė mos binte nė duar tė grekėve. Prandaj edhe kundėr dėshirės sė tij duhej tė qėndronte nė Amerikė. Kėtė mendim Noli ma shprehu disa herė. Noli po tė kthehej nė Shqipėri, pa asnjė dyshim qė ai do tė pritej, le ta themi si njė hero nga shqiptarėt.
Ēfarė pėrshtypje ju la figura e Nolit?
Gjatė gjithė bisedės prej disa orėsh qė pata me Nolin, megjithėse ai kishte bėrė njė udhėtim tė gjatė me tren drejt Jugut tė SHBA-sė dhe nė kohėn qė e takova ishte 76 vjeē, mė la pėrshtypjen e njė njeriu fizikisht tė zhvilluar e tė kthjellėt mendėrisht. Kjo u duk nė problemet qė ai ngriti si pėr hallet e kolonisė shqiptare tė Amerikės, ashtu edhe pėr problemet qė preokuponin Shqipėrinė. Dihet qė Noli ishte njė njeri i ditur dhe nė shumė fusha.
- Aksioni sekret qė solli nė Shqipėri Kazhimir Mihalskin -
Keni drejtuar njė grup zbuluesish me qendėr nė Ministrinė e Punėve tė Jashtme. Cilat ishin detyrat e kėtij grupi?
Nė vitin 1966, i cili u quajt viti i luftės kundėr burokratizmit nė administratėn tonė, u bėnė shumė shkurtime e ndryshime. Drejtoria e Zbulimit Politik, e cila ishte nė Ministrinė e Punėve tė Brendshme dhe qė drejtohej nga Zoi Themeli, u shkri duke krijuar dy grupe zbuluesish tė reduktuar nė numėr. Unė u vura nė krye tė grupit tė zbuluesve qė u dislokuan nė Ministrinė e Punėve tė Jashtme, ndėrsa grupi tjetėr, mė i madh nė numėr, qėndroi nė Ministrinė e Punėve tė Brendshme. Zbuluesit e grupit qė qėndroi nė MPB merreshin me veprime agjenturore nėpėrmjet kufirit me Greqinė dhe Jugosllavinė. Grupi ynė, i cili ishte shumė i vogėl nė numėr, u vendos nė MPJ pėr t“u kamufluar dhe drejtonte rezidencat tona nė pėrfaqėsitė diplomatike.
Ju ėshtė dashur qė misionin e zbuluesit ta kryenit nėn petkun e diplomatit. Ėshtė e vėrtetė kjo?
Detyrat e zbulimit kryhen gjithmonė nėn kamuflimin diplomatik se ndryshe nuk tė lejon njeri tė bėsh punė zbuluese jashtė, pa kėtė funksion. Kjo ėshtė njė praktikė botėrore. Natyrisht, qė tė jesh njė zbulues i mirė duhet tė jesh edhe njė diplomat i pėrgatitur qė nė ēdo bisedė qė bėn me njerėzit, synon qė t“i vėsh ata nė shėrbimin tėnd. Fillimisht, ky qėllim nuk duhet tė kuptohet, se pėrndryshe, nėse personi arrin tė kuptojė qėllimin tėnd dhe, po tė jetė provokator, shkon dhe tė denoncon menjėherė nė organet pėrkatėse tė vendit tė tij dhe tė thurin kurthe. Pėr tė tilla gjėra shkon deri nė burg ose tė paktėn, tė shpallin Person non grata.
Si zbulues, a e keni ndjerė veten tė rrezikuar?
Jeta e zbuluesit jashtė shtetit ėshtė gjithmonė nė rrezik, sepse tė gjitha veprimet bėhen nėn gjurmimin e Sigurimit tė Shtetit; vepron dhe nuk ke asnjė mbrojtje, veē pasaportės diplomatike. Kur njė zbulues jashtė shtetit kontakton me njė agjent, ai pėr gjithė kohėn deri sa agjenti tė japė provat e nevojshme, ndodhet nėn kėrcėnimin e provokatorit. Fjala ėshtė sidomos pėr agjentė qė punojnė jo mbi baza vullnetare e patriotike, por mbi baza interesi monetar, pra pėr para. Unė e kam ndjerė shumė herė veten tė rrezikuar. Ēdo kontakt me njė agjent ėshtė gjithmonė me rreziqe. Por, mė ngushtė e kam ndjerė veten nė vitin 1966 kur shkova me mision nė Gdansk tė Polonisė pėr tė marrė ilegalisht, me ēdo kusht, njė farė Kazimir Mihalski, i cili e quante veten sekretar tė parė tė Partisė Komuniste Marksiste-Leniniste tė Polonisė. Nxjerrja e tij ilegalisht nga Polonia do tė bėhej duke e futur nė njė vend tė fshehtė, tė sajuar posaēėrisht pėr tė nė anijen Skėnderbeu, e cila ishte njė anije e flotės sonė tregtare dhe shkonte shpesh nė Portin e Gdanskut pėr tėrheqje mallrash qė importonim nga Polonia, nė bazė tė marrėveshjes bilaterale pėr shkėmbime tregtare midis dy vendeve. Unė shoqėrohesha nga Kleanth Andoni(nga Vunoi), me tė cilin punonim sė bashku. Me vete kishim edhe armatimin e nevojshėm, automatikė e granata. Nė Komitetin Qendror na porositėn qė nėse diktoheshim nga polakėt kur ta merrnim atė nė anije apo kur tė ishin nė ujėrat e Balltikut, duhej tė luftonim me polakėt dhe tė mos e dorėzonim. Qėndruam nė Poloni 15 ditė. Ishte dimėr. Bėmė disa prova se si mund ta fusnim nė anije nė grumbullin e marinarėve, duke i dhėnė rojes ēdo herė nga njė shishe konjak Skėnderbeu. Nė fund na njoftuan nga Tirana se ai kishte mbėrritur nė Shqipėri me njė pasaportė tė falsifikuar, pėrgatitur nga ambasada jonė atje.
Ju keni qenė ambasador i Shqipėrisė nė disa vende tė largėta. Sa do t“i shėrbenin kėto lidhje vendit tonė?
Pėr mėse tre vjet, nga viti 1979 deri nė vitin 1982, kam qenė ambasador i Shqipėrisė nė Kinė, Nepal, Birmani, Bangladesh, Tailandė, Ceilon (Srilanka) e Pakistan, me qėndrim nė Pekin. Duke pėrjashtuar Kinėn, me tė cilėn kemi pasur marrėdhėnie tė rregullta, me vendet e tjera kishim vendosur me kohė formalisht marrėdhėnie diplomatike. Qėllimi ynė ishte tė bėnim tė njohur nė ato vende politikėn e vendit tonė. Nė pėrgjithėsi, ato ishin vende myslimane dhe, sado pak, ishin dakord me politikėn tonė, pėr aq sa e njihnin. Nė disa nga kėto vende u tregua interes edhe pėr shkėmbime tregtare, sidomos pėr pambuk e prodhime bujqėsore. Nė disa nga kėto vende kishte dhe shoqata tė miqėsisė me Shqipėrinė. Atje ku ekzistonin kėto shoqata dhe ku ato ishin aktive, kishte njė farė njohurie pėr vendin tonė, megjithėse jo tė plota. Atje ku nuk kishte shoqata, populli nuk dinte asgjė pėr vendin tonė, pėrveē faktit qė ishte vend vėlla mysliman nė Evropė.
Cilat janė kujtimet tuaja mbresėlėnėse nė jetėn si diplomat e zbulues?
Nė jetėn time si diplomat jam ndeshur shpesh me tė papritura dhe befasi, herė tė kėndshme e herė tė hidhura. Kur isha nė Argjentinė, papritur u sėmura rėndė. Shqiptarėt me tė cilėt u takova m“u ndodhėn pranė si vėllezėr. Mė shtruan nė njė klinikė private ku ishte kirurg njė shqiptar nga Kalabria. Tek e dėgjoja qė fliste shqip, mendoja se isha me fat qė kisha rėnė nė dorė tė tij. Ishte specialist i mirė dhe duart i kishte tė arta. Mė operoi urgjentisht nga apandesiti. Edhe pse kish vite qė kish emigruar nė Argjentinė, gjuhėn e nėnės e fliste mirė, madje, shqipen ua mėsonte edhe fėmijėve qė kishin lindur nė Argjentinė.
Njė fakt i tillė, kur je larg mėmėdheut, tė emocionon e tė bėn tė besosh qė shqiptarėt, sidomos kur janė larg Shqipėrisė, bėjnė shumė pėr njėri-tjetrin. Doemos, qė ata ma lehtėsuan edhe detyrėn qė kisha. Po atje takova edhe njė tjetėr shqiptar, pėr ca mė tepėr, nga vendlindja ime, Vlora. Sadik Bleta quhej. Para shumė vitesh, sė bashku me tė shoqen, Sarbatenė, ishte shpėrngulur nga Vermiku i Vlorės dhe kishte pėrfunduar nė Argjentinė. Ata, burrė e grua, qenė edhe nga anėtarėt mė aktivė tė kolonisė shqiptare Skėnderbej. Sarbateja ishte njė grua e veēantė. Nė shtėpinė e saj ajo donte qė tė flitej vetėm nė gjuhėn shqipe. Kur ndonjė nga fėmijėt e saj, pėr lehtėsi pėrdorte ndonjė fjalė nė gjuhėn spanjolle, ajo rrėmbente mashanin dhe, duke e tundur atė nė ajėr si shkop, u drejtohej fėmijėve: Flisni shqip, u ēaftė derri u ēaftė! Flisni shqip se, e shikoni mashanin? Ua theva kėrcinjtė! Ėshtė interesante sesi i theksonte me forcė fjalėt mashan dhe kėrcinj, qė t“i shqiptonte qartė fjalėt e gjuhės shqipe.
Ju keni qenė i pranishėm nė oborre mbretėrore tė shteteve tė shumta nė Azinė Juglindore, por keni parė dhe vende qė ndryshojnė shumė nga Shqipėria si nga natyra ashtu dhe nga njerėzit. A ruani mbresa e kujtime tė veēanta?
Kur isha ambasador nė Republikėn e Kinės, siē e kam thėnė, qeveria shqiptare mė kishte akredituar edhe nė disa shtete tė tjera tė Azisė Juglindore. Kam shkuar shpesh nė kėto vende, fillimisht pėr tė paraqitur letėr kredencialet, por edhe pėr punė tė ndryshme nė kohė tė ndryshme. Nepali, Pakistani, Birmania, Ceiloni, Bangladeshi etj., kanė qenė pėrvojė e re pune, qė mė kanė lėnė mbresa tė pashlyeshme. Kudo ka, e mund tė bėsh miq. Po pėrmend njė rast: Nepali ėshtė njė vend me gjelbėrim e bukuri mahnitėse, por njerėzit ishin tė varfėr. Megjithatė, u kish shkuar ndėrmend se ka njė vend si Shqipėria e pėr kėtė, kishin krijuar Shoqatėn e Miqėsisė Shqiptaro-Nepaleze. Vendi me bukuri tė rralla, shtrirė nė kėmbėt e Himalajeve, ishte i pamposhtur, por banorėt ishin shumė tė dashur, njerėzorė e tė mirė. Merreshin, veēanėrisht me artizanat dhe me pėrpunimin e bakrit e tė bronxit. Tregtonin stolisje e dhurata me kėto punime. Njė dhuratė tė tillė, njė pjatė tė bukur metali, e ruaj ende edhe sot. Atė ma dhuroi qė ta kisha kujtim, Shoqata e Miqėsisė Shqiptaro-Nepaleze. Njerėzit ishin kureshtarė tė na dėgjonin, por mė kureshtar u bėra unė kur pashė sjelljen e tyre ndaj lopės. Ata e ēmonin dhe e vlerėsonin atė si njė qenie hyjnore, nuk e thernin as nuk e milnin. Njė ditė, duke ecur nė rrugėt e Katmandusė, vura re se ishte bllokuar qarkullimi i automjeteve. Nepalezi qė mė shoqėronte mė tha se diku, nė mes tė rrugės kryesore, kishte ndaluar pėr tė pushuar njė lopė. E pyeta se pėrse nuk e pėrzinin nga rruga. A,jo,jo! Lopa ėshtė e shenjtė. Qetėsinė e saj nuk mund ta prishė askush, as polici. Ajo do tė ngrihet dhe do tė lėvizė kur t“i thotė mendja; edhe sikur kjo tė zgjasė disa orė, tha shoqėruesi vendas. Nepalezi me buzėqeshjen e tij e me fjalėt qė mė tha mė ēuditi, por siē themi ne fshat e zanat. Befasitė s“kishin tė mbaruar. Nė mbarim tė ceremonisė sė paraqitjes sė letrave kredenciale, mbreti i Nepalit, Birendra, mė tha se duhet tė nxirrja shaminė nga xhepi. Edhe pse i habitur dhe me droje, bėra ashtu siē mė tha ai. Pra, nxorra shaminė nga xhepi. Hape pėrgjysmė dhe mbaje nė pėllėmbė tė dorės, mė porositi mbreti, i ēelur nė fytyrė. Mbi shaminė time mbreti lėshoi nga njė shishe disa pika tė njė lėngu tė veēantė. Shamia, kėshtu ishte parfumuar duke lėshuar njė aromė tė kėndshme. Pas kėsaj, unė duhet ta fusja atė nė xhep. Vetėm pas kėtij veprimi, ceremonia nė pallatin mbretėror quhej e pėrfunduar. Por, pėrshtypje tė veēantė mė ka bėrė Bangladeshi me Dakėn, kryeqytetin e laraskave. Laraskat, nė tufa tė mėdha fluturonin afėr e kėrr-kėrrja e tyre stė linte ta bėje gjumin tė qetė. Pastaj, ato provat me togė gardistėsh e orkestėr frymore, pėrpara se tė paraqiteshe te mbreti pėr ceremoninė e kredencialeve, ishte njė stėrmundim e bezdi e madhe. Gjithēka e pėrgatitur sipas njė skenari me vendin ku duhet tė qėndroja unė si ambasador, nė mes tė rojes sė nderit tė Gardės, shoqėruar nga dy oficerė dhe shefi i Protokollit. Kėshtu, ndėr tingujt e bandės do tė pėrshkonim disa herė rrugėn qė tė ēonte deri te Pallati Mbretėror, gjersa tė ēmohej se prova paraprake kishte sukses. Nė kėtė kohė, kėto vende konsideroheshin si vende tė botės sė tretė e pėr ata dhe liderėt e tyre, flitej shumė.
Keni zhvilluar biseda politike tė kėtij karakteri me drejtuesit e kėtyre vendeve?
Po ju tregoj njė ndodhi. Kur isha nė Ceilon, ndryshe nga vendet e tjera, pėr nė Pallatin Presidencial mė shoqėroi ministri i Jashtėm. Edhe ai ishte i pranishėm nė bisedė. Pas fjalėve pėrshėndetėse, ēuditėrisht vetė presidenti mė bėri njė pyetje qė unė nuk e prisja: Si mendoni ju shqiptarėt, a do tė qėndrojė nė kėmbė Federata Jugosllave pas vdekjes sė Titos?. Mendimi ynė zyrtar dihej. Ai ishte shpallur, jo vetėm nėpėrmjet kanaleve diplomatike, por edhe pėrmes propagandės qė bėhej edhe nė vendet e Botės sė Tretė. Kėshtu qė pyetja e presidentit tė atij vendi m“u duk thjesht njė kėrshėri e tij. Kėshtu nisa tė flas nė bazė tė orientimeve tona zyrtare, duke thėnė shkurt sesi ishte krijuar Federata Jugosllave, duke lėnė tė kuptohej se ishte drejt shpėrbėrjes. Por, vura re se presidenti dukej i vėmendshėm; ministri i Jashtėm mė pak, ndoshta sepse ai ishte mirinformuar pėr qėndrimin tonė. Ju thoni se Federata Jugosllave do tė shpėrbėhet?, pyeti pėrsėri presidenti i Ceilonit. I thashė se kjo federatė, pas vdekjes sė Titos s“e kishte tė gjatė dhe se nuk mund tė ekzistonte e nisa t“i shpjegoja arsyet se pėrse mendoja nė kėtė mėnyrė. I thashė se nė radhė tė parė, nė kėtė federatė bėnin pjesė popuj qė jo vetėm nuk kishin qenė historikisht miq me njėri-tjetrin, por pėrkundrazi, kėta popuj kishin qenė armiq tė betuar dhe kjo armiqėsi ishte e dukshme. I tregova se kėshtu kishte ndodhur midis serbėve e kroatėve, serbėve e shqiptarėve, serbėve e boshnjakėve e tė tjerė. Presidentit, edhe pse nuk i erdhi mirė pėr parashikimin tim, pėrsėri nuk kundėrshtoi. Mė pas mėsova se presidenti i Siri Lankės kishte qenė njė nga iniciatorėt e krijimit tė termit Botė e Tretė dhe kėtė e kishte bėrė sė bashku me Titon, Nehrunė, Sukarnon dhe Naserin. Pra, ai nuk kishte se si ta pranonte shkatėrrimin e grehinės jugosllave, edhe pse e ndjente fundin e saj, njė fund qė ndodhi realisht disa vite mė pas.
Cili ėshtė mendimi juaj pėr rolin e dilomatit nė ditėt tona?
Dua tė theksoj se detyra e diplomatit ėshtė tė ngrejė lart emrin, dinjitetin e pėrgjithėsisht, imazhin e vendit tė tij. Sot, pėr hir tė sė vėrtetės, dilomati nuk ėshtė ai qė kėrkohet tė jetė nė kushtet e reja qė u krijuan nė kuadrin e demokracisė brenda familjes evropiane. Diplomati duhet tė punojė pėr zhvillimin e marrėdhėnieve tė gjithanshme tė vendit tė tij me vendin ku ėshtė akredituar si i tillė, si dhe tė zbulojė me kohė veprime tė qėllimshme armiqėsore kundėr sovranitetit tė vendit tė tij e, veēanėrisht tė qarqeve, tė cilėt tradicionalisht kanė pasur dhe mund tė kenė pretendime territoriale apo politike ndaj vendit tonė. Mė duket se duhet bėrė mė shumė nė kėtė drejtim dhe diplomacia duhet tė jetė mė aktive nė mbrojtje tė interesave kombėtare dhe sidomos, tė tė drejtave tė qytetarėve shqiptarė emigrantė, tė cilėve e them me bindje qė nė shumė raste u mohohen tė drejtat nė shtetet ku ata kanė emigruar, sidomos nė vendet fqinje.
Krijoni Kontakt